Fiilimsi Ekleri Nelerdir? Günlük Hayattan Bilime Doğru
Fiilimsi ekleri, dildeki en ilginç ve önemli eklerden biri olarak karşımıza çıkar. Herkesin kullandığı, ancak çoğu zaman farkına varmadığı bu ekler, cümle içinde fiilleri adlaştırmak, sıfatlaştırmak ya da zaman ve durum belirtmek için kullanılır. Ben Eskişehir’de, 27 yaşında bir araştırmacı olarak, fiilimsilerin ne olduğunu anlatmak istiyorum. Ama merak etmeyin, teknik bir açıklama yapmak yerine, herkesin anlayabileceği basit bir dil kullanacağım.
Fiilimsi Nedir? Temel Tanım
Fiilimsi, fiil köklerine ek getirerek, o fiili başka bir sözcük türüne dönüştüren yapılardır. Yani bir fiil kökü, fiilimsi ekleri alarak sıfat, isim ya da zarf olabilir. Hadi, biraz daha somutlaştıralım: “Koşmak” fiili, fiilimsi eklerinden birini alarak “koşan” sıfatına dönüşebilir. Bu “koşan” sıfatı, birisini tanımlamak için kullanılır: “Koşan adam”. İşte bu, fiilimsi eklerinin gücüdür.
Fiilimsi Eklerinin Temel Kategorileri
Fiilimsi ekleri temelde üç kategoriye ayrılır. Her bir ekin işlevi farklıdır ve cümlede farklı bir anlam katmanı yaratır. Şimdi bu üç ana fiilimsi ekini daha yakından inceleyelim.
1. İsim Fiil Ekleri: “-mek” ve “-mak”
İsim fiil ekleri, fiilleri adlaştırarak onları birer isim hâline getirir. Yani fiillerin “yapılması gereken şeyler” olduğu anlamını taşır. Örnekle açıklamak gerekirse:
Koşmak (fiil) → Koşmak (isim fiil)
Yüzmek (fiil) → Yüzmek (isim fiil)
Şimdi, biraz daha basit düşünelim: “Koşmak” kelimesini, “Koşma” hâline getirdiğimizde, artık bir fiil değil, bir şey yapma eylemini ifade eden bir isim haline gelir. Bu, dilde o kadar yaygın bir kullanım ki, hemen herkes “spor yapmak” ya da “yüzmeye gitmek” gibi ifadeleri kullanır.
2. Sıfat Fiil Ekleri: “-an, -en, -acak, -ecek, -miş, -dik”
Sıfat fiil ekleri, fiillere eklenerek onları birer sıfat hâline getirir. Bu ekler, bir durumu veya özellikleri tanımlar. Sıfat fiil eklerinin anlamı oldukça geniştir; mesela:
Koşan (fiil + -an) → Koşan kişi (Koşan kişi = koşan birisi)
Gelmiş (fiil + -miş) → Gelmiş haber (Gelmiş haber = gelen bir haber)
Yapılacak (fiil + -acak) → Yapılacak işler (Yapılacak işler = yapılması gereken işler)
Bir örnekle düşünelim: Eğer birisi “Koşan bir adam gördüm” diyorsa, burada “koşan” sıfatı, adamın özelliklerinden biri olarak ortaya çıkar. Kısacası, bu ekler fiili sıfatlaştırır, yani onu tanımlamak için kullanılır.
3. Zarf Fiil Ekleri: “-ken, -ip, -erek”
Zarf fiil ekleri, fiilleri zarf hâline getirir. Zarf fiiller, eylemin nasıl yapıldığını, zamanını ya da sebebini belirtir. Bu ekler, fiil üzerine eklenerek durumu daha netleştirir. Örnekler üzerinden gidelim:
Koşarken (fiil + -ken) → Koşarken dinlenmelisin (Koşarken = koşma eylemi yapılırken)
Yazıp (fiil + -ip) → Yazıp duruyor (Yazıp = yazma eylemi ile birlikte yapılan bir şey)
Çalışarak (fiil + -arak) → Çalışarak para kazanmak (Çalışarak = çalışma yoluyla elde edilen sonuç)
Bu eklerin günlük dildeki kullanımına bir örnek: “Yürürken kitap okudum” cümlesinde “yürürken” zarf fiilidir. Buradaki amaç, yürürken yapılan başka bir eylemi anlatmaktır.
Fiilimsi Eklerinin Kullanım Alanları
Fiilimsi ekleri, dilde çok yaygın olarak kullanılır. Çoğu zaman, günlük konuşmalarımızda farkında bile olmadan bu ekleri kullanırız. İşte birkaç örnek:
Koşarak geldim (Çalışarak, yiyerek, içerek…) → Burada fiilimsi ek olan “-arak” koşma eylemi ile birlikte başka bir hareketin yapıldığını gösteriyor.
Yazmaya başladım (Çalışmaya, okumaya…) → Buradaki fiilimsi, fiili bir isim gibi kullanıyor ve eylemin yapılma şekli anlatılıyor.
Daha basit bir anlatımla, fiilimsi ekleri aslında cümlemize farklı bir boyut katmak için kullanılır. Hangi fiilimsiyi kullanacağımız, dildeki anlatım şeklimizi ve anlamını değiştirir.
Fiilimsilerin Hayatımızdaki Rolü
Fiilimsi ekleri, sadece dilin kurallarına uymak için değil, aynı zamanda daha etkili ve anlaşılır iletişim kurmak için de kullanılır. Özellikle yazılı anlatımlarda, fiilimsiler cümleyi daha kısa ve öz hale getirmeye yardımcı olur. Mesela, “Çalışmaya başladım” demek, aynı anlamı taşıyan “Çalışmak için başladım”dan daha kısa ve doğrudandır.
Dil, hayatımızın her alanında bize yardımcı olur. Ve fiilimsi ekleri, dilin o kadar doğal bir parçasıdır ki, çoğu zaman bu eklerin gücünü fark etmeyiz. Oysa fiilimsiler, dilimizi daha doğru, etkili ve estetik bir şekilde kullanmamıza olanak tanır.
Sonuç: Fiilimsi Eklerinin Önemi
Fiilimsi eklerini anlamak, sadece dil bilgisi açısından değil, aynı zamanda dilin inceliklerini ve anlatım gücünü keşfetmek açısından da oldukça önemlidir. Hem gündelik dilde hem de akademik dilde, fiilimsi eklerin işlevi büyüktür. Kısacası, fiilimsi ekleri öğrenmek, dilimizi daha verimli kullanmamıza ve anlamı daha derinlemesine ifade etmemize yardımcı olur.
Fiilimsi ekleri nelerdir? İşte kısa bir yanıt: Fiil köklerine ekler getirilerek sıfat, isim veya zarf haline gelen kelimelerdir. Bu ekler, dilin işlevselliğini artırırken, anlatımlarımıza da daha fazla anlam katıyor.